Mwen konnen e pa tout nasans, tout akouchman ki pase konsa an Ayiti. Mwen konnen ke lamize egzite. Mechanste egziste. Men andan lakou manman Ayisyen mwen an, manman adoptif mwen a, ki nan yon zòn andeyo, yon zòn ki pa rich menm, nan tout diz ane ke mwen pase fè ale vini andan peyi a, se sa mwen konn wè dapre yon dam akouche. Kalite swen sa reprezante ki pifò Ayisyen genyen anpil respè pou manman ki fèk akouche.
Nan tout tan mwen pase andan Ayiti kou yon etnolog, mwen gen tan aprann anpil bagay nan men dam Ayisyen. Neline, ak pitit li, gen tan aprann mwen ke timoun pa antre nan lemonn sa pou kont yo. E pa sèlman pou kont manman yo tou. TImoun antre nan lemonn, avèk sipo fanmi, avèk sipo cominote, sou bra zanset yo. Ni si ou se moun andeyo, ni si ou se moun lavil, ni si ou pa gen kòb, ni sou rich. Nan mwens, se konsa li sipoze fèt lè ou akouche.
Men pou anpil manman, pou manman ki pa gen yon pakèt kòb nan men yo, pou manman ki gen pwoblèm grav ki fòse yo ale gwo lòpital pou sove lavi yo, yo pa resevwa menm kalite swen, menm kalite sipò. Nan plas swen, yo jwen prizon. Nan plas sipò, yo jwen yon ti kote pou kouche a tè kote gàd veye yo, kote chak moun ki pase nan lari, ki antre nan lòpital, ka wè yo. Se sak te pase Naomi. Naomi se yon manman ki te gen yon pwoblèm grav lel te ansent, a set mwa, epi Naomi te oblije ale nan yon lòpital misyon ki nan Okap. Yon gwo lòpital. Yon bèl lòpital. Yon lòpital ki dirije pou yon komite direkte Ozetazini.
Lòpital sa toujou gen dokte blan ladan, moun blan ki dirije li, moun ki pase nan lari ak lòt zòn yo pou avise manman pou akouche lopital. Nan lòpital sa, Naomi te jwen ed pou gwo pwoblèm li te genyen an. Nan lòpital sa, pitit li te fèt anvan lè a. Lè mwen te pale ak Naomi premye fwa, li te gen tan fè de mwa andan lòpital kou prizonye. Yo te kenbe li avèk pitit li sou siman, san dra, san kabann, san kapasite di sòti. Si li tap vle manje, e lòt moun pou pote manje bay li.
Le l li tap fè tout tan sa kouche sou siman, ak tout mouch yo, ak tout pousye, yon fanm saj Ayisyen te vin konnen sou sitiyasyon li. Fan saj sa te nan yon oganizasyon ki rele Mama Baby Ayiti, epi li te vini avèk don pou peye lòpital pou libere Naomi, tibebe li, avèk rès manman yo ak bebe yo ki te prizonye. Sa ki fèm sezi sou listwa sa se gwo diferans devan kijan dokte blan yo te trete Naomi an Ayiti epi kijan menm dokte yo tap trete mwen menm kou pasyan. Dokte blan avèk administre blan konnen yo pajanm ta kapab fè sa lòt bo a. Nan Ozetazini, li ilegal anpil pou kenbe manman andan lopital, pou kenbe nenpòt moun nenpòt kote si se pa lapolis ou ye. Lòpital pa prizon. Anpil moun Ozetazini pa ka peye sa yo dwe lopital— se yon gwo pwoblem andan lopital yo, kite m di ou. Se pa sèlman poutèt kòb la yo pa kenbe moun, konpran.
Pifo moun andan lòpital pa ka peye pou tratman nan lè yo resevwa li. Men, dokte pa kapab trete moun kou prizonye. Gade mwen menm, mwen menm se yon manman. Mwen akouche, mwen fe marassa de mwa anvan lè yo. Yo pase de mwa lòpital. Yo manje anpil oxygen. Yo pase preske de mwa nan incubator. Sa fè preske dez ane kounyela. Mwen menm, mwen poko ka peye tout sa mwen dwe lòpital. Mwen poko peye. Kòb la anpil. Mwen fè sa mwen kapab. Men mwen pajanm te kwe yo tap kenbe m. Se bagay ki pa fè sans—si m pa tounen lakay la, kijan mwen ka travay pou peye lòpital? Si yo kenbe m, yo fòse lòt moun peye, pa mwen menm, epi sa pa jis tou.
Map di ou mwen rete bò kote zòn adminsitrate blan yo ki monte lòpital kote yo anprizonnen manman an Ayiti. Ki monte yon lòpital epi ki deside ke se bon lide pou kenbe fanm Ayisyen kou Naomi ladan pou pran libete li, poutèt li pa ka peye. Yo ta ka dokte pam ozeztazini. Yo ta ka adminsitrate lòpital kote mwen te akouche. Epi mwen menm, kou dam blan, mwen pa tap gen menm pwoblèm ak Naomi, tande? Yo tap trete m yon fwason, trete m kou yon moun, bon, yon moun ki pa ka telman peye, men yon moun menmkamen, epi kounyela yo ale Ayiti, yo pale anpil sou ede Ayisyen, epi yo kenbe manman kou prizonye. Se yon pwoblem, pa vre? Ni si ou dako avèk praktis fò ou konnen ke moun ki don kòb pou fè lòpital sa yo mache, yo konnen yap sove lavi manman yo pa konnen yap mete manman an prizon. Se yon bagay ki egziste an sekre. Ki fèt pou moun pa ka wè. Nan tout zòn nan lemonn. Epi Naomi epi lòt manman kou Naomi soufri pou sekre sa.
Moun ki travay ONG ni misyonè yo deja konnen anpil sou pwoblèm ki manman Ayisyen an genyen lè yo akouche. Yo fè anpil bri nan peyi pam sou sa, yo fè anpil bri andan Ayiti sou sa. Yo di si ou pa akouche lòpital, ou ka mouri, epi wi se vre. Epi lòt bo dlo, le yo mande don, yo pataje imaj di manman Ayisyen ki ansent, ki akouche lòpital yo, yo di men manman nou konn ede. Men vreman vre nou konnen plizye manman nan sa yo te prizonye. Tap kriye a nwit. Rele tout jounen an pou jwen libete yo. Men yo pa pale sou sa. Yo pataje imaj di manman epi imaj di bebe men sa yo pa pataje se ke yo kenbe manman ak bebe yo andan lòpital kou prizonye, nan mize, nan grangou, san dlo, san bay ed, san pran swen, kite bebe akouche sou siman, poutèt manman te gen move chans la pou akouche lòpital san genyen yon paket kòb nan poch li.
Gade. Anpil Ayisyen kwe sistèm sa egziste sou tout Ayiti men li pa egziste lòt peyi. Petèt yo kwe ki tèlman Ayiti gen pwoblèm lamize, ki praktis sa se yon pwoblèm inikman move ke pa egziste lòt peyi, ki pa ka lòt jan tou. Anpil moun kwe sistem sa pa bon vre, men pa gen yon lòt ki pi bon pou ranplase li. Epi konsa yo femen pawol pou chanje sistem nan. Men bagay sa pa vre menm. Sistèm sa e pa yon egzepsyon, se yon praktis ki pase nan plis pase 37 peyi di lemonn. Sistèm la pa jis, epi anpil moun nan lemonn vle chanje l.